ความผิดปกติทางการพูดและทางภาษาในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง(Aphasia)

ความผิดปกติทางการพูดและทางภาษาจากสมองพิการ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “อะเฟเซีย (Aphasia: การเสียการสื่อความ)” เป็นความบกพร่องของการสื่อสารเนื่องจากการมีพยาธิสภาพของสมองที่ควบคุมการพูดและภาษา ความผิดปกติทางภาษาและการพูดมักเกิดร่วมกับโรคอัม พาตซีกขวาในคนที่ถนัดมือขวา แต่เนื่องจากสมองส่วนที่เป็นศูนย์กลางการพูดและภาษา (Speech and language center) อยู่ที่สมองซีกซ้ายซึ่งควบคุมการทำงานของอวัยวะซีกขวา ดังนั้นการกล่าวถึงสมองที่เกี่ยวข้องกับภาษาและการพูดจึงหมายถึงสมองซีกซ้ายในคนถนัดขวา

สมองพิการเกิดจากการขาดเลือดไปเลี้ยงสมอง ได้แก่ โรคหลอดเลือดสมอง เช่น หลอดเลือดในสมองตีบตัน (Cerebral thrombosis) หลอดเลือดในสมองมีลิ่มเลือดอุดตัน (Cerebral embolism) หลอดเลือดในสมองแตกหรือการตกเลือดในสมอง (อ่านเพิ่มเติมในบทความเรื่อง โรคหลอดเลือดสมองชนิดขาดเลือดและชนิดเลือดออก) หรือสมองได้รับอุบัติเหตุ (Head injury) เช่น สมองได้รับบาดเจ็บจากอุบัติเหตุ หรือจากการกระทบกระเทือนจากผ่าตัดเอาเลือดคั่งหรือเนื้องอกในสมองออก ฯลฯ

การช่วยเหลือผู้ป่วยที่มีความผิดปกติทางการพูดและทางภาษาจากสมองพิการ เบื้องต้นควรเข้าใจสภาพจิตใจผู้ป่วย เนื่องจากเคยพูดสื่อสารและทำงานได้อย่างดี แต่ต้องกลายมาเป็นภาระต่อครอบครัว และทำอะไรด้วยตัวเองไม่ได้ ผู้ป่วยต้องการเวลาในการปรับตัว และต้องการกำลังใจจากบุคคลใกล้ชิด ครอบครัวจึงควรปฏิบัติตัวและให้การช่วยเหลือผู้ป่วย ดังนี้

1. ถ้าผู้ป่วยมีปัญหาทั้งด้านความเข้าใจและการพูด ให้เน้นฝึกด้านความเข้าใจก่อน
2. เรียกผู้ป่วยให้ฟังและสนใจก่อนสอนพูดกระตุ้นให้ผู้ป่วยทำอะไร หรือให้ตอบคำถามเสมอ
3. ใช้ท่าทางและการพูดร่วมกันในการสื่อสารกับผู้ป่วย
4. ใช้คำพูดง่ายๆ สั้นๆ ชัดเจน และมีรูปแบบเดียวกันในการสอนผู้ป่วยระยะแรกเช่นชี้ตาชี้หู ชี้ปากเป็นต้น
5. รอให้ผู้ป่วยตอบสนองก่อน ประมาณ 5 วินาที แล้วจึงบอกใบ้คำ ตอบ ทั้งนี้เพื่อกระตุ้นการออกเสียงของผู้ป่วย
6. ช่วยพูดซ้ำๆ ขยายคำพูดของผู้ป่วย ต่อเติมในกรณีที่ผู้ป่วยพูดไม่ชัด พูดสั้นเกินไป
7. ควรฝึกพูดก่อนฝึกกายภาพบำบัดหรือกิจกรรมบำบัด
8. ไม่ตกใจเมื่อผู้ป่วยพูดคำหยาบ
9. กรณีที่ผู้ป่วยหัวเราะ หรือทำอะไรซ้ำๆ ซึ่งอาจเกิดจากการเหนื่อยล้าหรือ การฝึกมากเกินที่ผู้ป่วยจะรับได้ ให้ผู้ป่วยพักประมาณ 2-3 นาทีแล้วจึงฝึกต่อ
10. เวลาในการฝึกพูดแต่ละครั้ง ประมาณ 20-30 นาที วันละประมาณ 3-4 ครั้ง
11. ทำการประเมิน และวางแผนการฝึกพูด เพื่อรับโปรแกรมการฝึกพูดไปฝึกต่อที่บ้านได้อย่างเหมาะสมกับผู้ป่วย และต้องนำผู้ป่วยไปติดตามการประเมินและการฝึกพูดเป็นระยะๆกับนักแก้ไขการพูดตามนัดเสมอ เพื่อปรับโปรแกรมการฝึกพูดอย่างสม่ำเสมอและต่อเนื่อง 

ประเภทของความผิดปกติทางการพูดมี  2  แบบ

1. การพูดไม่ชัด (Neurological articulation disorders)                                                                 การออกกำลังกล้ามเนื้อที่เกี่ยวข้องกับการพูด                                                                                        1.1การฝึกกิจกรรมการเคลื่อนไหวอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับการพูด ซ้ำๆ เร็วๆ ชัดๆ จนเหนื่อย แล้วพัก              2-3 นาที/กิจกรรม และทำกิจกรรมใหม่ต่อ โดยพิจารณาความสามารถของผู้ป่วยเป็นเกณฑ์                  กิจกรรมเหล่านี้ ได้แก่ การออกเสียง อา–อู อู–อี อา–อี ลัน ลัน ลัน ลา เปอะ-เตอะ-เกอะ เพอะ-                 เทอะ–เคอะกระดกลิ้นซ้ำๆ                                                                                                            1.2การฝึกพูดที่เรียงลำดับให้ชัดเจน ความสำคัญ คือการนับเลข                                                                 -การท่องชื่อวันใน 1 สัปดาห์                                                                                                               -การท่องชื่อ 12 เดือนใน 1 ปี                                                                                                             -การท่องสูตรคูณ                                                                                                                                 -การท่องพยัญชนะ ก–ฮ                                                                                                                       -การอ่านหนังสือออกเสียง                                                                                                                   -การถามตอบ
2. ในรายที่พูดเสียงเบา พูดประโยคสั้นๆแล้วเสียงหายไป ควรฝึกสูดลมหายใจเข้าลึกๆ ช้าๆ แล้วลากเสียงสระยาวๆ อา อู อี โอ เอ แอ ออ เออ อือ สลับกัน
3. การฝึกพูดกับบุคคลใกล้ชิด คนในครอบครัว และคนในสังคม และควรนำผู้ป่วยเข้าสังคมตามปกติ ไปซื้อของเพื่อให้มีการฝึกพูด และพัฒนาการพูดในบริบทที่เป็นธรรมชาติ                                            การพูดไม่ชัดแบบมีความบกพร่องของสมองที่ควบคุมโปรแกรมการพูด(Aprasia of speech:AOS)

 ทำให้การเรียบเรียงลำดับตำ แหน่งอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับการพูดบกพร่อง ผู้ป่วยจะพูดไม่ชัดโดยไม่พบอาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อของอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับการพูด การพูดไม่ชัดจะเกิดขึ้นในคำหรือวลี หรือประโยคที่ตั้งใจจะพูด แต่ในบางครั้งจะพูดได้ชัดเมื่อไม่ตั้งใจจะพูด  การรักษาควรที่สาเหตุ การฟื้นฟูสมรรถภาพการพูดเป็นการรักษาลำดับแรกๆ ในที่นี้จะกล่าวถึงการตรวจประเมินและการฝึกพูดที่ผู้ดูแลสามารถนำ ไปใช้กับผู้ป่วยและญาติที่มีปัญหาดังนี้
การฝึกพูด

-การฝึกกิจกรรมการเคลื่อนไหวอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับการพูด เช่น อ้าปาก ยิงฟัน ทำปากจู๋ เผยอปาก ฯลฯ

-การฝึกกิจกรรมการออกเสียงสระในพยางค์ง่ายๆ เช่น อา อู อี โอ เอ แอ ออ เออ

-ฝึกการออกเสียงสระรวมกับพยัญชนะ ที่ใช้ริมฝีปาก เช่น มอ ปอ พอ บอ เม เป เพ เบ ฯลฯ

-ฝึกการออกเสียงสระรวมกับพยัญชนะต้นอื่นๆ เช่น ดา ตา ทา ชา จา กา คา งา ฯลฯ

-ฝึกการออกเสียงสระรวมกับพยัญชนะ 2 พยางค์ที่มีพยัญชนะต้นเหมือนกัน เช่น อาอู อีเอ แอเออ ฯลฯ

-ฝึกการออกเสียงสระรวมกับพยัญชนะ 2 พยางค์ที่มีพยัญชนะต้นต่างกัน เช่น มาอู อีเบ แปเพอ ฯลฯ

-ฝึกการออกเสียงพูดคำที่มีความหมาย 1 2 3 พยางค์ วลี ประโยค ตามลำดับ เช่น มอมแมม แม่มา ปาบอล แม่ปาบอล พี่ทาปากแดง

ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุแสนสิริ โฮมแคร์

www.sansiriphysiotherapy.com

โรคลมชัก (Epilepsy) คือโรคที่เกิดจากความผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลางซึ่งทำหน้าที่ในการควบคุมการทำงานของร่างกาย จนทำให้เกิดอาการชัก โรคลมชักสามารถเกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย แต่ก็มักจะพบในผู้ป่วยเด็ก และผู้สูงอายุ โดยโรคลมชักนั้นไม่สามารถรักษาให้หายขาด แต่สามารถช่วยให้อาการสงบและไม่มีอาการชักกำเริบได้หากผู้ป่วยรับประทานยาอย่างต่อเนื่องตามแพทย์สั่ง

โรคไตเสื่อมเป็นอย่างไร

หมายถึงโรคที่ทำให้มีการสูญเสียเนื้อไตและมีการเสื่อมของการทำงานของไตอย่างช้าๆ อาจจะใช้เวลาเป็นเดือนหรือเป็นปี เมื่อไตเสื่อมมากก็จะเกิดโรคแทรกซ้อน เช่น บวม ซีดเป็นต้น

ในการประเมินจะเป็นโรคไตหรือไม่แพทย์จะสั่งตรวจเลือดเพื่อหาค่า

• Creatinine เพือประเมินการทำงานของไต
• ตรวจปัสสาวะเพื่อตรวจว่ามีโปรตีน หรือเม็ดเลือดแดงหรือตะกอนหรือไม่
• ตรวจทางรังสีเพือดูโครงสร้างของไต

เมื่อได้ผลตรวจจึงมาประเมินว่าเป็นโรคไตหรือไม่ โดยพิจารณาจากลักษณะอย่างใดอย่างหนึ่งในสองข้อต่อไป

1. ผู้ป่วยมีภาวะไตผิดปกตินานติดต่อกันเกิน 3 เดือนทั้งนี้ผู้ป่วยอาจจะมีอัตรากรองของไต(glomerular filtration rate, GFR)ผิดปกติหรือไม่ก็ได้ ภาวะไตผิดปกติหมายถึงลักษณะตามข้อใดข้อหนึ่งดังต่อไปนี้

• ตรวจพบความผิดปกติจากการตรวจปัสสาวะอย่างน้อยสองครั้งในระยะ 3 เดือนดังต่อไปนี้
  • ตรวจพบโปรตีนในปัสสาวะ
    • ถ้าเป็นโรคเบาหวานอยู่แล้วตรวจพบไข่ขาวในปริมาณเล็กน้อย microalbuminuria (อยู่ระหว่าง 30-200 microgram/day)
    • หากผู้ป่วยไม่ได้เป็นเบาหวานและตรวจพบโปรตีนในปัสสาวะมากกว่า 500 mg/วัน
  • ตรวจพบเม็ดเลือดแดงในปัสสาวะ hematuria
• ตรวจพบความผิดปกติทางรังสีวิทยา
• ตรวจพบความผิดปกติทางโครงสร้างหรือพยาธิสภาพ

2. ผู้ที่มีGFRน้อยกว่า 60 mL/min/1.73m²ติดต่อกันเกิน 3 เดือนโดยที่อาจจะตรวจพบหรือไม่พบร่องรอยโรคก็ได้

จากนิยามจะเห็นได้ว่าการเป็นโรคไตเรื้อรังตามข้อ 1 พบว่าการทำงานของอาจจะปกติหรือผิดปกติก็ได้ สิ่งผิดปกติที่พบคือการตรวจปัสสาวะพบความผิดปกติ หากความผิดนั้นแก้ไขได้ก็จะไม่เป็นโรคไตเรื้อรัง สำหรับโรคไตตามข้อ2ไตได้ทำงานลดลงแล้วจะต้องรักษาปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรคไต

การประเมินความรุนแรงหรือระยะของโรคไต

เมื่อแพทย์บอกท่านว่าเป็นโรคไตผู้คนส่วนใหญ่จะกังวล หลับตาจะเห็นภาพคนป่วยที่มีอาการบวม ซีด มีการฟอกไตไม่ว่าจะทางหน้าท้อง หรือทางเส้นเลือด แต่ในความเป็นจริงเมื่อแพทย์บอกว่าเป็นโรคไตท่านต้องถามแพทย์ว่าเป็นโรคอะไร อยู่ในระยะไหน เพราะคำว่าโรคไตหมายถึงโรคซึ่งเริ่มเป็น หากทราบแต่ระยะแรกก็มีการรักษาเพื่อชะลอการเสื่อมของโรคไต หรือโรคไตบางโรคสามารถรักษาให้หายขาดได้ โดยทั่วไปจะแบ่งโรคไตออกเป็น 5 ระดับโดยอาศัยการตรวจปัสสาวะและการตรวจเลือด

ระยะของโรคไต	คำอธิบาย	GFR
1	ไตได้รับความเสียหาย แต่อัตราการกรองยังดี	>90
2	ไตได้รับความเสียหาย อัตราการกรองลดลงเล็กน้อย	60-90
3	อัตราการกรองลดลงปานกลาง	30-59
4	อัตราการกรองลดลงมาก	15-29
5	ไตวาย	<15

ควรมีการติดตามระดับการทำงานของไตโดยการตรวจค่า eGFR และการตรวจปัสสาวะโดยมีความถี่ในการตรวจแบ่งตามระยะของโรคไตเรื้อรังได้ ดังนี้

1. โรคไตเรื้อรังระยะที่ 1 และ 2 ติดตามอย่างน้อยทุก 12 เดือน (ทุก 6 เดือน ถ้าตรวจพบโปรตีนในปัสสาวะ)
2. โรคไตเรื้อรังระยะที่ 3 ติดตามอย่างน้อยทุก 6 เดือน (ทุก 12 เดือน ถ้าระดับการทำงานของไตคงที่และตรวจไม่พบโปรตีน ในปัสสาวะ)
3. โรคไตเรื้อรังระยะที่ 4 ติดตามอย่างน้อยทุก 3 เดือน (ทุก 6 เดือน ถ้าระดับการทำงานของไตคงที่)
4. โรคไตเรื้อรังระยะที่ 5 ติดตามอย่างน้อยทุก 3
   

   

   สาเหตุของโรคไตเรื้อรัง

   การแบ่งสาเหตุของโรคไตอาจจะแบ่งได้หลายแบบ ที่นิยมกันจะแบ่งตามสาเหตุ

   1. โรคไตที่เกิดจากกรรมพันธ์ซึ่งสามารถถ่ายทอดจากพ่อแม่ไปสู่ลูกหลานได้ อาการมักจะเกิดตั้งแต่วัยรุ่น เช่นโรค polycystic kidney disease.
   2. โรคที่พิการแต่กำเนิด มักจะทำให้การขับปัสสาวะถูกอุดกกลั้นซึ่งจะก่อให้เกิดทางเดินปัสสาวะอักเสบ หากอุดกลั้นมากๆไตจะบวมและอาจจะเกิดไตวาย
   3. โรคนิ่วในทางเดินปัสสาวะ ผู้ที่เป็นโรคจะมีอาการปวดเอว ปัสสาวะสีแดง อ่านเรื่องโรคนิ่วที่นี่
   4. ต่อมลูกหมากโตมีการอุดกลั้นของปัสสาวะทำให้ไตวายได้
   5. โรค Nephrotic Syndrome เป็นโรคที่เกิดจากไตเองหรือเกิดจากร่างกายมีโรคอื่น ไข่ขาว (Albumin)ซึ่งปกติจะไม่สามารถซึมผ่านท่อไตได้ แต่ผู้ป่วยโรคนี้จะมีการรั่วของไตทำให้ไข่ขาวและสารอื่นรั่วออกจากไต ทำให้เกิดการบวม ไขมันในเลือดสูง
   6. โรคไตที่เกิดจากโรคความดันโลหิตสูง เนื่องจากคนที่เป็นความดันโลหิตสูงนานๆจะทำให้เส้นเลือดที่ไปเลี้ยงไตตีบ ทำให้เกิดโรคไตวาย
   7. โรคไตที่เกิดจากโรคเบาหวาน เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด
   8. ยา ยาแก้ปวด หรือสารพิษบางชนิดก็ทำให้เกิดโรคไต
   9. โรตไตอักเสบ Glomerulonephritis
   10. โรคแพ้ภูมิตนเอง (autoimmune diseases) เช่นโรค SLE หนังแข็ง ที่อาจก่อให้เกิดไตผิดปกติ
   11. โรคติดเชื้อในระบบ (systemic infection) ที่อาจก่อให้เกิดโรคไต
   12. โรคหัวใจและหลอดเลือด (cardiovascular disease)
   13. โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะซ้ำหลายครั้ง
   14. อายุมากกว่า 60 ปีขึ้น
       

       การรักษาไตวาย

       เป้าหมายของการรักษา

       ผู้ป่วยโรคไตทุกท่านจะต้องทราบหลักการ และเป้าหมายของการรักษาเพื่อที่จะได้ร่วมมือกับแพทย์ เพื่อให้การรักษาเกิดประสิทธิภาพสูงสุด เป้าหมายที่สำคัญคือ

       1. ผู้ที่เป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการเกิดโรคไต หรือผู้ที่ตรวจเบื้องต้นแล้ว พบว่าเป็นโรคไตจะต้องได้รับการคัดกรองและส่งปรึกษาหรือส่งต่อ เพื่อให้การวินิจฉัยโรคไตเรื้อรังได้ในระยะแรกของโรค และส่งปรึกษาหรือส่งต่ออายุรแพทย์โรคไตได้อย่างเหมาะสม
       2. เมื่อเป็นโรคไตและไตเริ่มเสื่อมการรักษาจะ ชะลอการเสื่อมของไตเท่านั้นทั้งนี้ เพื่อป้องกันหรือยืดระยะเวลาการเกิดภาวะแทรกซ้อน
          ของโรคไตเรื้อรังและความจำเป็นในการบำบัดทดแทนไต
       3. ผู้ป่วยที่เป็นโรคไตวายจะพบว่ามีโรคแทรกซ้อน การประเมินและรักษาภาวะแทรกซ้อนของโรคไตเรื้อรัง จะป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง
       4. ผู้ที่เป็นโรคไตวายมักจะเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดร่วมด้วย การรักษาด้วยการลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดจะป้องกันการเกิดและลดการเสียชีวิตจาก โรคหัวใจและหลอดเลือด ซึ่งเป็นสาเหตุของการเสียชีวิตที่สำคัญ ของผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง
       5. เมื่อไตวายมากจะไม่สามารถกรองของเสียหรือขับน้ำ เตรียมผู้ป่วยเพื่อการบำบัดทดแทนไต เพื่อให้ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังได้รับการ
          เตรียมพร้อมสำหรับการบำบัดทดแทนไตในระยะเวลาที่เหมาะสม

          การดูแลตัวเองที่บ้าน

          เมื่อท่านทราบว่าท่านเป็นโรคไตท่านต้องร่วมมือกับแพทย์ในการดูแลตัวเองเพื่อชะลอโรคและป้องกันการเสื่อมของไต

          • ท่านจะต้องจำกัดอาหารประเภทโปรตีนให้เหมาะสมกับความรุนแรงของโรคของท่าน การลดปริมาณโปรตีนจะชะลอการเสื่อมของไตอ่านเรื่องอาหารสำหรับโรคไต
          • การรลดปริมาณเกลือหรืออาหารเค็มจะทำให้ท่านไม่บวม
          • ปริมาณน้ำที่ดื่มต้องเหมาะสม การดื่มน้ำมากๆไม่ได้ช่วยชะลอการเสื่อมของไต
          • สำหรับผู้ที่ไตเสื่อมมากจะต้องระวังอาหารที่มีโพแทสเซี่ยมสูงเพราะไตหากขับโพแทสเซี่ยมไม่ได้จะเป็นอันตราย
          • อาหารที่มี phosphorus สูงก็ต้องจำกัด
          • หยุดสูบบุหี่
          • สำหรับผู้ที่มีน้ำหนักเกินต้องลดน้ำหนัก
          • ยาแก้ปวดกลุ่ม NSAID หากไม่จำเป็นต้องหลีกเลี่ยง
          • การสวนอุจาระด้วยลูกสวนเพราะจะทำให้ Phosphate สูง
          • การรับประทานยาระบายที่มีส่วนประกอบของแมกนีเซี่ยม และอลูมิเนี่ยม
          • หากท่านเป็นโรคกระเพาะและรับประทานยาลดกรดเช่น cimetidine,ranetidine จะต้องขนาดของยา
          • ยาแก้หวัดที่มีส่วนผสมของ psudoephedine เพราะจะทำให้ความดันโลหิตสูง
          • สมุนไพรต่างๆจะต้องปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ 

            

          • การรักษาต้องรักษาปัจจัยที่ทำให้ไตเสื่อมมากขึ้นเช่น ภาวะขาดน้ำยาที่มีพิษต่อไต หัวใจวายการติดเชื้อหลักการรักษาไตวายประกอบด้วย
            1. การควบคุมอาหารสำหรับโรคไต
            2. หลีกเลี่ยงสารที่เป็นพิษต่อไต
            3. การลดไข่ข่าวในปัสสาวะ
            4. การควบคุมความดันโลหิต
            5. การควบคุมระดับน้ำตาลและไขมัน
            6. การรักษาแคลเซี่ยมในเลือด
            7. การดูแลภาวะโลหิตจาง
            8. การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
            9. การล้างไตผ่านทางท้อง
            10. การเปลี่ยนไต
            11. การออกกำลังกายในผู้ป่วยไตวาย การตรวจการทำงานของไต
            12. การป้องกันโรคหัวใจการดูแลภาวะไตวาย .                                                                   ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุแสนสิริ